zwarte melk van de vroegte, we drinken haar ’s avonds

we drinken haar ’s middags en ’s morgens we drinken haar ’s nachts

we drinken en drinken

Dit zijn de beginwoorden van Todesfuge van Paul Celan (1920-1970), een Roemeense dichter van joodse afkomst die zijn beide ouders in de Tweede Wereldoorlog verloor. Hij rekent in het gedicht in wrange, maar even prachtige bewoordingen af met de gruwelen die zich in de concentratiekampen hebben afgespeeld.

Zwarte melk staat voor de zwarte rook die constant uit de schoorstenen in de concentratiekampen kwam. Zwarte melk is de metafoor voor vergif, waarmee de mensen die ervan drinken ongewild steeds dichter naar de dood toegetrokken worden.

Het leed dat Paul Celan in zijn gedicht beschrijft, staat in geen verhouding tot het gevoel dat mij overviel bij mijn bezoek aan de concentratiekampen Buchenwald, Sachsenhausen en het doorgangskamp Westerbork in de zomer van 2015.

Ik was zeer ontroerd van hetgeen ik daar aantrof. Het is een ervaring die je voelt en die je niet meer loslaat als je eraan denkt wat zich allemaal heeft afgespeeld op de plek waar je loopt, staat of zit.

Iets van dit gevoel heb ik proberen weer te geven in de foto’s die in deze serie te zien zijn.